មនុស្សគ្រប់ជាតិសាសទាំងអស់តែងប្រារព្វធ្វើពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មីគ្រប់ៗគ្នា គ្រាន់តែការកំណត់ពេល វេលា និងលំនាំវិធីប្លែកពីគ្នាស្របទៅតាមជំនឿ ទំនៀមទំលាប់ និង ប្រពៃណីរបស់ជនជាតិនីមួយៗតែប៉ុណ្ណោះ។
ជនជាតិខ្មែរបានរៀបចំពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរនេះរៀងរហុតមក តាំងពីបុរាណកាល តែការកំណត់ពេលវេលាប្លែកពីគ្នា។
ប្រទេសខ្មែរពីដើម គឺពីត្រឹមសម័យក្រុងអង្គរធំឡើងទៅ គេច្រើនប្រើចន្ទគតិចូលឆ្នាមនៅខែ មិគសិរ។ ដូចនេះបានជាគេរាប់ខែមគសិរជាខែទី០១ លុះក្រោយមកទើបគេត្រឡប់ប្រើតាមសូរិយាគតិវិញ ហើយគេកំណត់ចូលឆ្នាំនៅខែចេត្រវិញ។ កំណត់យកព្រះចូលកាន់មេសរាសីដែលជាសាមញ្ញសង្រ្កាន្ត គឺព្រះអាទិត្យដើរត្រង់ពីលើក្បាល ជាសង្ក្រានវិញ គេមិនយកតាមអាយន្តសង្ក្រាន្ត [ (ចន្ទគតិ) បេលដែលព្រះអាទិត្យដើរបញ្ឈៀងមិនចំពីលើក្បាល] ។ ឯថ្ងៃចូលឆ្នាំមិនបានទៀតទាត់ទេ ជូនកាលត្រូវថ្ងៃ១៣មេសា ច្រើនជាង។ សព្វថ្ងៃគេប្រើចន្ទគតិអមគ្នានឹងសុរិយាគតិដែរ ព្រោះចន្ទគតិមានទំនាក់ទំនងនឹងពុទ្ធ បញ្ញតិជាច្រើន។ចំណែកការគិតតាមចន្ទគតិនេះ មិនបានទៀងជាមួយថ្ងៃណាមួយទេ ជូនកាលចូលឆ្នាំក្នុងវេលាខ្នើត ជូនកាលក្នុងវេលារនោច ប៉ុន្តែមិនមុនថ្ងៃ៤កើត ខែចេត្រ មិនហួសថ្ងៃ៤កើតខែពិសាខទេ។ ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំនេះប្រារព្វក្នុងរយៈពេល៣ថ្ងៃ។
-ថ្ងៃដំបូងហៅថាថ្ងៃមហាសង្ក្រាន្ត ឬថ្ងៃចូលឆ្នាំកំណត់ពីដំណាច់ឆ្នាំចាស់ មកចូលឆ្នាំថ្មី
-ថ្ងៃទី២ហៅថាថ្ងៃវ័នបត ឬពារកណ្តាល (ថ្ងៃខ្វាក់)
-ថ្ងៃទី៣ហៅថាថ្ងៃឡើងស័ក ឬពារឡើងស័ក (ថ្ងៃផ្លាស់ស័កថ្មី)
តាមទំនៀមថាថ្ងៃសង្ក្រាន្ត និង ថ្ងៃវ័នបត ជាថ្ងៃមិនល្អទាំងអស់ ឯថ្ងៃឡើងស័កជាស្តេចថ្ងៃជាថ្ងៃល្អ។
ពិធីសង្ក្រាន្តចូលឆ្នាំៈ
សង្ក្រាន្ត ឬ សង្ក្រាន្តិ (សំស្រ្កឹត) មានន័យថា ដំណើរឃ្លាតចាកទី ការឈានចូលដល់គឺជាដំណើរដែលព្រះអាទិត្យចរចូលដល់ទីជួបមួយជុំរាសិចក្រ បានសេចក្តីថាជាដំណើរដែលដើម និងចុងនៃរាសិចក្រជួបគ្នា បេលគ្រប់មួយឆ្នាំ (ដំណើរដាច់ឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ឆ្នាំថ្មី)។
ឯការចាប់បដិសន្ធិនៃរាសី (ផ្កាយ) ទាំងប្រាំពីរប្រចាំក្នុងសប្តាហ៍ មានទំនាក់ទំនង និងជំនឿព្រេងបុរាណមួយឈ្មោះសង្ក្រាន្តសូត្រ ដែលដំណាលពីកបិលព្រហ្មបានមកចោទជាបញ្ហា ៣ខ ចំពោះធម្មបាលកុម៉ារ។ បញ្ហាទាំង ៣ខ នោះគឺ៖
១-តើវេលាព្រឹក សិរីស្ថិតនៅត្រង់ណា?
២-តើវេលាថ្ងៃត្រង់ សិរីស្ថិតនៅត្រង់ណា?
៣-តើវេលាល្ងាច សិរីស្ថិតនៅត្រង់ណា?
លុះរៀបរណ្តាប់រួចស្រេចហើយ នៅពេលទេវតាចុះ គេមកអង្គុយជុំគ្នានៅកន្លែងរៀបពលីការនោះ អុចធូបបន់ស្រន់សុំសេចក្តីសុខចំរើន ពីទេវតាឆ្នាំថ្មី រួចសូត្រនមស្សការថ្វាយបង្គំព្រះរតនត្រ័យ ហើយក៏បែកគ្នា ចាស់ៗយកចង្ហាន់ទៅវត្ត ក្មេងៗទៅលេងល្បែងប្រជាប្រិយផ្សេងៗតាមចំណង់។
មុនពេលទេវតាចុះ គេនាំគ្នាជញ្ជូនខ្សាច់សាងវាលចេតិយនៅក្នុងវត្តត្រង់កន្លែងណាមួយ តាមការរៀបចំពីអាចារ្យវត្ត។ គេនិយមហៅវាលសាងចេតិយនេះថា ”ពិធីពួនភ្នំខ្សាច់“ ។ អ្នកមិនបានចូលរួមពិធីពួនភ្នំខ្សាច់ពេលនោះ នៅពេលជាបន្ទាប់មក យកដីខ្សាច់ទៅដាក់បន្ថែមក៏បាន។ គេទាំងអស់គ្នាមានជំនឿថា ការពូនភ្នំខ្សាច់នេះបានអានិសង្ឃច្រើនណាស់ ព្រោះអាចអោយគេរួចចាកកម្មពៀរវេរា។ គ្រួសារខ្លះគេពូនភ្នំខ្សាច់ជាបែបឯកជន ដាក់ដីខ្សាច់ក្នុងថាស ដាក់កន្លែងសមរម្យ។
ថ្ងៃទី១៖ ព្រឹកឡើងពួកឧបាសក ឧបាសិកានាំគ្នាវេភត្តហារប្រគេនព្រះសង្ឃរួចទើបនាំគ្នាដើរហែប្រទស្សិណភ្នំខ្សាច់៣ជុំ។ រួចហើយអាចារ្យប្រកាសសុំសេចក្តីសុខចំរើនចែកជូនទាយក ទាយិការ គ្រប់ៗគ្នា រួចចូលទៅអុចធូបទៀនដោតត្រង់ក្រដាសពណ៍ នៅជើងភ្នំខ្សាច់ព្រមទាំងប្រស់ព្រំទឹកអប់ទឹកម្សៅ រមៀត និងនិមន្តព្រះសង្ឃសូត្រមន្ត និងទេសនា។
តំបន់ខ្លះគេមិនយកខ្សាច់ទៅពូនភ្នំទេ គឺគេយកស្រូវអង្ករមកពូន រៀបសាងភ្នំខ្សាច់ និងយកនុំចំណីទៅថ្វាយទេវតា។
និមិត្តរូប៖
ភ្នំខ្សាច់កណ្តាល តំណាងព្រះសុមេរុរាជ ដែលជាស្នូរនៃពិភពលោក ឯភ្នំតូចនៅទិសធំទាំង៥ តំណាងទ្វីបទាំង៤គឺ ឧត្តរកុរុទ្វីប នៅខាងភ្នំព្រះសុមេរុរាជ ជម្ពូទ្វីប នៅខាងត្បូងព្រះសុមេរុរាជ បុព្វវិទេហទ្វីប នៅខាងកើតភ្នំព្រះសុមេរុរាជ អបរគោយានទ្វីប នៅខាងលិចភ្នំព្រះសុមេរុរាជ។
ថ្ងៃទី២៖ វេលាព្រឹកវេរភត្តហារប្រគេនព្រះសង្ឃ។ ក្នុងថ្ងៃទី២នេះ កូនចៅជូនសំលៀកបំពាក់ លុយកាក់ដល់អ្នកមានគុណ។
គេធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រ ឬអ្នកបំរើថែមទៀត ពេលរសៀល គេនាំគ្នាទៅពូភ្នំខ្សាច់ ហើយសូត្រធម៌អធិដ្ឋានភ្នំខ្សាច់ដែលគេសន្មត់ទុកដូចជា ចូឡាមណីចេតីយ និមន្តព្រះសង្ឃបង្សកូលចេតិយបញ្ជូនមគ្គផលដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធអ្នកមានគុណ បងប្អូនដែលបានស្លាប់ទៅហើយ។
ពេលល្ងាចនិមន្តព្រះសង្ឃចំរើនព្រះបរិត្ត និងទេសនា។
ថ្ងៃទី៣៖ និមន្តព្រះសង្ឃឆ្លងភ្នំខ្សាច់។ ពេលល្ងាចនិមន្តព្រះសង្ឃស្រង់ទឹក និងស្រង់ព្រះពុទ្ធរូប ដើម្បីសុំអោយមានទឹកភ្លៀង។
ពេលល្ងាចនិមន្តព្រះសង្ឃចំរើនព្រះបរិត្ត និងទេសនាឆ្លងជាកិច្ចបង្ហើយបុណ្យ។ ក្នុងរយៈពេលចូលឆ្នាំ
នោះអ្នកស្រុកនាំគ្នាលេងល្បែងប្រជាប្រិយដូចជា បោះឈូង ទាញព្រ័ត បោះអង្គុញ រាំត្រុដិ (បាត់ដំបង សៀមរាប) ជាដើម៕ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ Tourist Guide 2003
